MUSIC, MAESTRO!
John Philip Sousa was een musicus ‘par excellence’. Zijn leven en carrière zijn rijkelijk beschreven. Wij kunnen ronduit stellen dat hij zijn vingerafdruk op aarde heeft achtergelaten en wat voor één!
JEUGD
John Philip werd geboren op 6 november 1854 in Washington D.C., USA. Zijn vader was in Spanje geboren uit Portugese ouders. Zijn moeder was geboren in Beieren, nu in Duitsland. Men heeft elkaar in de USA leren kennen.
Vader Sousa was trombonist in de US Marine Band. Dat is het huisorkest van de Amerikaanse president. Men speelt de meeste tijd in het Witte Huis. In die tijd een stabiele baan voor een musicus en nu nog. De muzikale omgeving waar John Philip in werd geboren, bood hem op jonge leeftijd gelegenheid zijn eigen muzikale talent te ontdekken, verkennen en ontwikkelen. Hij ging op les bij John Esputa die hem viool leerde spelen en de basisbeginselen van de muziektheorie. Leuk vond hij het allemaal niet.
Op 12-jarige leeftijd hoorde de dirigent van een Circusorkest John Philip op zijn viool spelen. Deze bood hem een baan aan. In 1866 was er weinig anders dan rondreizende theatergezelschappen en orkesten. De USA was officieel ontstaan in 1776, maar de Burgeroorlog was van 1861-1865. Rondreizen was gevaarlijk voor een jongen van 12 jaar. Vader Sousa ging daarom niet accoord. Hij zorgde er voor dat John Philip als apprentice bij de US Marine Band kon komen.
In die periode ging men alleen tijdens de kinderjaren naar school. Vanaf 12 jaar ging men werken. In de regel leerde men dan als gezel het vak van een meester. De middelbare school was nog geen gemeengoed, verder studeren aan een College of Universiteit al helemaal niet. John Philip kon echter muziek leren aan de muziekschool van de US Marine Band. Daar leerde hij met name koperblaasinstrumenten bespelen en marcheren.
VOLWASSENHEID
Op 20-jarige leeftijd besloot John Philip om alsnog met het Circus mee te gaan. In 1874 was het een stuk veiliger en ja, hij was nu een man. De USA zoals wij dat tegenwoordig kennen, ontstond geleidelijk en overal had men behoefte aan entertainment. Het rondreizend circus was toen erg succesvol. John Philip speelde viool en baritonhorn in het orkest, studeerde muziektheorie, leerde dirigeren en begon meer en meer te componeren.
In 1880 kwam bericht dat John Philip kans maakte om dirigent te worden van de US Marine Band. Die kans greep hij met beide handen aan.
In 1892 overleed vrij plotseling Patrick Gilmore, de meest succesvolle bandleider van die tijd. De manager van Gilmore had zijn oog laten vallen op John Philip Sousa als opvolger. Deze was na 12 jaar toe aan verandering en nam eind juli 1892 ontslag om zijn eigen orkest te vormen.
SOUSA BAND
De ontelbare verhalen en anecdotes van en over John Philip Sousa zijn niet van de lucht. Wat hij met de Sousa Band heeft gedaan voor de ontwikkeling van het blaasorkest, is werkelijk enorm te noemen. Vele van de acties die hij in gang heeft gezet, hebben decennia later nog tot verandering geleid binnen het vakgebied.
Om te beginnen heeft Sousa de instrumentatie van het blaasorkest veranderd. Voor hem had Gilmore al een grote stap gezet door de orkestklank aan te passen. Voordien was dominantie van koperblazers de standaard. Gilmore bracht het aantal houtblazers en met name klarinetten op een dusdanig niveau, dat er sprake was van balans. De orkestklank van het blaasorkest veranderde daarmee.
Sousa ging een stap verder. Zijn orkestklank was meer geënt op dat van het symfonie orkest. Hij voerde daarom meerdere veranderingen door, zodat hij de muziek van zijn tijdgenoten met een blaasorkest kon spelen: Richard Wagner, Giacomo Puccini, Camille Saint-Saens, Hector Berlioz, e.a. Geleidelijk aan groeide de bezetting van 48 musici in 1892 tot 84 musici in 1927. Groter, maar ook diverser. Het zogenaamde Symfonisch Blaas Orkest was geboren.
Weliswaar kon daardoor een breder klankpalet op het podium worden gebracht, maar tegelijkertijd was het reizen telkens een enorme logistieke uitdaging. Dat in de tijd van paard, wagen en trein. De auto, touringcarbus en vliegtuig bestonden nog niet.
SOUSAPHONE & MARCHING BRASS
De Sousa Band verzorgde veelal concert optredens buiten. Terwijl Sousa een warme en ronde klank in zijn orkest ontwikkelde, werd het duidelijk dat daar een andere basklank voor nodig was. Op basis van Sousa’s ideeën ontwikkelde J.W. Pepper een nieuw blaasinstrument dat als kruising tussen de helicon en de tuba wordt gezien. Men heeft dat de sousaphone genoemd. Hier werd de beker eerst naar boven gedraaid. Tijdens een regenbui werd dit letterlijk een raincatcher. Bij het latere model gebouwd door C.G. Conn, boog men de beker naar voren.
Sousa heeft hiermee aanstoot gegeven voor de latere ontwikkeling van een serie koperblaasinstrumenten met de beker naar voren die als Marching Brass worden geduid. In de jaren ’50 begonnen met de marching mellophone. Deze werd met name door de beroemde jazzmusicus Stan Kenton in zijn Mellophonium Band gebruikt.
In de jaren ‘60/’70/’80 werden de overige koperblaasinstrumenten in toenemende mate met de beker naar voren gebouwd. Deze worden op de schouder gedragen. Dit heeft geleid tot de American Marching Bands (DCI Showkorpsen).
Alsof dit nog niet genoeg was, heeft Sousa een aanjagende rol gespeeld in het Band Program aan de Amerikaanse High Schools en Colleges. Een ontwikkeling die van de USA het toonaangevende land voor blaasmuziek heeft gemaakt.
De Sousa Band maakte vele tournees, zowel in de USA als ver daarbuiten. Resultaat was meer dan 15.000 concerten in 39 jaar tijd. Tijdens de Europese tournees van 1901, 1903 en 1905, heeft Sousa met zijn Band ook Nederland aangedaan. Zo was er o.a. een concert in het vml. Paleis voor Volksvlijt te Amsterdam. Verder waren er concerten in Arnhem en Den Haag.
EINDE VAN DE BAND ERA
Ten gevolgde van de economische crisis en recessie n.a.v. de beurskrach op Wall Street van 1929, nam het aantal concerten en optredens van de Sousa Band drastisch af. In 1931 werd deze opgeheven. Daarmee kwam de Band Era tot haar einde. Sousa bleef als dirigent en componist actief. Op d.d. 6 maart 1932 is hij in zijn slaap overleden.
De invloed van Sousa en zijn Band is werkelijk fenomenaal te noemen. Onder de vele musici die gedurende 39 jaar in de Sousa Band hebben gespeeld, zijn vele belangrijke uitvoerend musici, componisten, arrangeurs en fabrikanten van muziekinstrumenten te vinden.
Vandaag de dag worden Sousa’s composities nog steeds wereldwijd gespeeld, zowel door professionele als amateur blaasorkesten. Daarmee is en blijft zijn muziek springlevend!
LINKS